115 lat temu w Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego przyjęto statut Akademickiego Związku Sportowego, a na jego pierwszego prezesa wybrano studenta medycyny Wacława Majewskiego. Miesiąc później władze austriackie oficjalnie zezwoliły na działalność tej organizacji.
– Rzeczywiście 115 lat Akademickiego Związku Sportowego to niemało. Chyba tylko dwa towarzystwa sportowe mogą się szczycić dłuższą tradycją – cykliści i wioślarze. Udało nam się przetrwać wszelkie zawieruchy wojenne i polityczne. AZS ma się dobrze i dalej działa – powiedział PAP sekretarz generalny AZS Dariusz Piekut.
Akademicki Związek Sportowy to największe stowarzyszenie sportowe w Polsce. Jest ono najliczniejszą organizacją studencką działającą na polskich uczelniach. Jako stowarzyszenie apolityczne AZS przetrwał zmiany zachodzące przez lata w Polsce.
W minionych latach jego największymi gwiazdami byli m.in.: Halina Konopacka (lekkoatletka, pierwsza polska złota medalistka olimpijska, 1928 r.), Waldemar Baszanowski (sztangista, mistrz olimpijski 1964 r. i 1968 r. oraz czterokrotny mistrz świata) i Jacek Wszoła (skoczek wzwyż, mistrz olimpijski 1976, wicemistrz 1980).
– Przez 115 lat istnienia AZS to przede wszystkim relacje międzyludzkie. W naszej działalności chodzi o kulturę fizyczną, jakkolwiek każdy to rozumie. Chodzi o to, aby ludzie się ruszali, uprawiali sport, byli aktywni. Natomiast tym, którzy mają do tego talent i potrafią ciężko pracować, stwarzamy warunki do zdobywania największych sportowych laurów – powiedział Piekut.
Obecnie AZS posiada 180 terenowych jednostek organizacyjnych, w tym 164 kluby sportowe zrzeszające 38 tys. członków. Od ponad 60 lat organizuje Akademickie Mistrzostwa Polski (do 2008 roku nazywane Mistrzostwami Polski Szkół Wyższych), które propagują sport wśród społeczności akademickiej, a najlepszym dają szansę startu na arenie międzynarodowej.
– Realizujemy bardzo dużo zadań, w tym podstawowe upowszechnianie sportu. Prowadzimy zajęcia w trzech tysiącach sekcji sportowych w uczelniach, w ponad 140 różnych aktywnościach, bo poszczególne dyscypliny mają swoje odmiany. Działamy również w sporcie osób z niepełnosprawnościami, mamy cały cykl integracyjny Mistrzostw Polski AZS dla studentów, którzy mają jakieś dysfunkcje. Prowadzimy dla nich sekcje, robimy zawody, igrzyska bez barier, czyli integracyjne festiwale sportowe” – tłumaczył Piekut.
– W naszych działaniach ważny jest również cały obszar sportu młodzieżowego, bo nie mielibyśmy sukcesów sportowych, gdyby nie dzieci, które funkcjonują w naszych sekcjach i klubach sportowych” – dodał.
15 maja 1909 r. w Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego przyjęto statut Akademickiego Związku Sportowego, a na jego pierwszego prezesa wybrano studenta medycyny Wacława Majewskiego. Miesiąc później władze austriackie oficjalnie zezwoliły na działalność tej organizacji. W marcu 1916 r. powstał AZS Warszawa w zaborze rosyjskim. 12 października 1919 przedstawiciele AZS uczestniczyli w powołaniu Polskiego Komitetu Olimpijskiego (PKOl).
1 października 1921 roku w Warszawie, pod patronatem marszałka Józefa Piłsudskiego, odbyła się Olimpiada Akademicka – pierwsza multidyscyplinarna impreza sportowa w Polsce, w której wystartowali przedstawiciele AZS Warszawa, Poznań i Wilno. W następnym roku powstały AZS-y w Lublinie i Lwowie, a William Henneberg stworzył godło AZS.
Organizacja szybko się rozrastała, co wymuszało konieczność stworzenia zarządu głównego koordynującego działania lokalnych AZS-ów. 18 marca 1923 r. powstała Centrala Polskich AZS, a na jej prezesa wybrano studenta prawa Uniwersytetu Warszawskiego Stefana Grodzkiego. Latem tego roku zorganizowano pierwsze Mistrzostwa Polski AZS, w których wystartowali studenci z Warszawy, Lwowa, Wolnego Miasta Gdańska, Poznania i Lublina.
Na arenie międzynarodowej akademiccy sportowcy zaprezentowali się w 1924 r. Zawodnik AZS Warszawa Leon Jucewicz został pierwszym polskim olimpijczykiem. W Chamonix wziął udział w Tygodniu Sportów Zimowych, który rok później uznano za pierwsze zimowe igrzyska olimpijskie. Jucewicz wystartował w łyżwiarstwie szybkim.
Kilka miesięcy później florecistka AZS Kraków Wanda Dubieńska jako pierwsza Polka wystartowała w letnich igrzyskach olimpijskich. We wrześniu w Warszawie rozegrano I Letnie Mistrzostwa Świata Studentów (później nazwane Akademickimi Mistrzostwami Świata), które były protoplastą późniejszych Uniwersjad. W pięciu dyscyplinach rywalizowali wówczas przedstawiciele siedmiu państw. Pierwszy polski medal zdobył tam Zygmunt Weiss, który w biegu na 100 m wywalczył srebro.
W lipcu 1925 r. student medycyny Uniwersytetu Warszawskiego Julian Gruner wygrał międzynarodowe mistrzostwa Francji, rzucając oszczepem 57,56 m (pobił przy tym rekord Polski). Jego sukces uznawany jest za pierwsze zwycięstwo polskiego lekkoatlety na Zachodzie. W lipcu 1928 r. podczas igrzysk w Amsterdamie Halina Konopacka (AZS Warszawa) zdobyła w rzucie dyskiem pierwsze olimpijskie złoto dla Polski, ustanawiając przy tym rekord świata.
Na przełomie lat 20. i 30. poza wzrostem liczby członków AZS-y wprowadzały do swych działań nowe dyscypliny, m.in. hokej, siatkówkę, koszykówkę, piłkę ręczną i wodną.
W 1927 r. hokeiści AZS Warszawa zdobyli mistrzostwo Polski i przez cztery lata go nie oddali. Dwa lata później, w rozgrywanych po raz pierwszy mistrzostwach Polski w siatkówce, wygrały zawodniczki AZS Warszawa, w kolejnych latach wygrywały jeszcze osiem razy. W latach 30. liczne tytuły mistrzowskie zdobyły zespoły AZS: siatkarek i siatkarzy, koszykarek i koszykarzy oraz hokeja, piłki ręcznej i wodnej.
W czasie II wojny światowej władze okupacyjne zakazały Polakom uprawiania sportu. Karą za złamanie tego zakazu były więzienie, obóz koncentracyjny lub śmierć. Niemcy rygorystycznie egzekwowali ten zakaz, a w stosunku do łamiących go najczęściej stosowali karę śmierci. Nie powstrzymało to jednak sportowców. Niektóre sekcje kontynuowały nielegalnie swoją działalność, organizując konspiracyjne rozgrywki i zawody, np. siatkarze i pływacy.
Ponadpolityczny charakter sportu sprawił, że już w pierwszych miesiącach po zakończeniu II wojny światowej AZS odrodził się i zaczął szybko nadrabiać stracony czas. W latach 1945-46 powstały AZS-y w Katowicach, Łodzi, Gliwicach, Wrocławiu, Częstochowie, Toruniu i Szczecinie. 1 lipca 1951 r. rozpoczęły się pierwsze powojenne Akademickie Mistrzostwa Polski.
W okresie stalinizmu nowe władze Polski starały się wykorzystać sport w walce ideologicznej. Dla AZS skutkowało to m.in. zmianą nazwy na Akademickie Zrzeszenie Sportowe oraz wprowadzeniem do jego zarządu działaczy politycznych. Do starej nazwy – Akademicki Związek Sportowy – powrócono w lutym 1957 r. Dwa lata później AZS stał się członkiem Międzynarodowej Federacji Sportu Akademickiego.
Podczas pierwszej Letniej Uniwersjady, która odbyła się we wrześniu 1959 r. w Turynie, premierowy medal dla Polski zdobył pływak Andrzej Salamon, który był drugi na 100 m stylem dowolnym. Pierwsze złoto dla Polski zdobyła zaś w skoku w dal Elżbieta Krzesińska. W sierpniu 2023, podczas zawodów w Chengdu w Chinach, studentka Akademii im. Jakuba z Paradyża Nikola Horowska zdobyła setne polskie złoto letnich uniwersjad, wygrywając w… skoku w dal.
– Mamy pion sportu wyczynowego, gdzie są najmocniejsze polskie sportowe nazwiska. Za chwilę będziemy przeżywali emocje igrzysk w Paryżu, ale wspominając poprzednie w Tokio, należy przypomnieć, że dziewięć z 14 medali, które Polska przywiozła z Japonii, zdobyli zawodnicy AZS, m.in. w lekkoatletyce, wioślarstwie i kajakarstwie. Byli to m.in. Paweł Fajdek, Justyna Święty-Ersetic, Dariusz Kowaluk, Kajetan Duszyński, Małgosia Hołub-Kowalik, Anita Włodarczyk czy Dawid Tomala. Około 40 procent składu reprezentacji olimpijskiej stanowią zawodnicy wychowani i trenujący w klubach AZS” – tłumaczył sekretarz generalny tej organizacji.
AZS realizuje zadania związane z kulturą fizyczną i edukacją społeczną, a efekty tych są dalekosiężne. – W klubach akademickich tworzymy pewnego rodzaju społeczność, system wartości, szanujemy zasady fair play, wychowujemy ludzi o mocnych i dobrych postawach obywatelskich – podkreślił Piekut.
Zapytany o cele na przyszłość, sekretarz generalny AZS powiedział PAP: – Niezmiennie od 115 lat mamy w zasadzie bardzo podobne plany. Generalnie chcemy rozwijać sport i kulturę fizyczną przede wszystkim wśród studentów. Zakładamy, że jest to grupa, która w większości przypadków odniesie w życiu sukces, będzie zarządzała różnymi firmami, przedsiębiorstwami, instytucjami, szkołami. Muszą być to ludzie świadomi tego, że sport jest ważny w życiu każdego człowieka i jeżeli będą mieć własne doświadczenia na tym polu, przekują to na swój sukces zawodowy. Działamy również po to, żeby ludzie zrozumieli, że właśnie sport buduje pozytywne relacje międzyludzkie i zdrowe, mądre oraz dobrze działającą społeczeństwo – podsumował.
Autor: Tomasz Szczerbicki (PAP), grafika Ewa Milun-Walczak
