Kilka dni temu minęło 100 lat od powołania Centrali Polskich Akademickich Związków Sportowych, czyli protoplasty dzisiejszego Zarządu Głównego AZS. Jakie były okoliczności tego porozumienia?
W roli znaczących katalizatorów tego procesu wystąpiły konkretne sportowe przedsięwzięcia. Oto w lutym 1920 r. w Warszawie na I Ogólnopolskim Zjeździe Polskiej Młodzieży Akademickiej uczestniczyli przedstawiciele AZS Warszawa, którzy apelowali o sprawy ważne dla całego środowiska, dotyczące dostępności wychowania fizycznego i sportu wszystkich studentów we wszystkich uczelniach. Taki wspólnotowy charakter miała też ogólnopolska olimpiada akademicka zorganizowana w 1921 r. Niezależnie od sportowych rezultatów „akademiady” samo jej przygotowanie i planowanie z udziałem przedstawicieli wszystkich autonomicznych jeszcze związków okazało się na tyle inspirujące, że właśnie w tak reprezentatywnym gronie głośno mówić poczęto o jakiejś formie federacji/zjednoczenia.
Ważnym ku temu krokiem okazała się zorganizowana 3 grudnia 1922 r. w Krakowie konferencja przedstawicieli Akademickich Związków Sportowych z Warszawy, Wilna, Lwowa i Poznania. Podjęli oni uchwalę o utworzeniu Centrali Polskich Akademickich Związków Sportowych wskazując jednocześnie ideowe rudymenty, na jakich miała być oparta działalność Centrali (akceptacja amatorstwa i fair play, wstrzemięźliwość wobec specjalizacji i rekordyzacji w sporcie).
Statut opracowali gospodarze spotkania, którzy w dniach 13-19 marca 1923 r. w Warszawie poddali go pod ocenę uczestnikom zjazdu założycielskiego CP AZS: reprezentantom Warszawy, Krakowa, Lwowa, Poznania, Wilna, Wolnego Miasta Gdańska i Lublina. Dyskutowano o kluczowych dla Centrali kwestiach: finansowaniu i formach działalności AZS oraz kierunkach rozwoju sportu akademickiego w Polsce. Dokonano także wyboru Komitetu Wykonawczego w składzie: prezes Stefan Grodzki (Warszawa, w okresie 19 marca 1923 r. – 21 marca 1926 r.), wiceprezesi – Władysław K. Nadratowski (Warszawa), Stanisław Szeller (Warszawa).
Cele CP AZS i zasady ich realizacji w drobnych nawet kwestiach oparły się na zasadzie umiaru i kompromisu: apolityczna centrala ma reprezentować wszystkie należące do niej na zasadzie dobrowolności związki wobec instytucji państwowych, społecznych, akademickich i sportowych w Polsce i za granicą po to, aby dbać o interesy swych sygnatariuszy, pozyskiwać dla nich wsparcie finansowe i wszelką opiekę.
Wsparcie to służyć powinno szerokiemu propagowaniu wychowania fizycznego i sportu m. in. poprzez organizowanie imprez sportowych. Nieco ahistoryczne, ale dość spektakularne porównanie CP AZS (usadowionej wszak w Warszawie) z ideą centralnej władzy wykonawczej epoki I Rzeczpospolitej wydaje się o tyle zasadne, że choć między każdym związkiem/klubem a Centralą zachodziła zależność organizacyjna, to relacja między ciągle autonomicznym klubem/związkiem a Centralą nie wyznaczała dlań roli klasycznej władzy zwierzchniej.
Transparentności działania Centrali przydawał fakt, że jej najwyższą władzą były coroczne (sic!) zjazdy delegatów, O roli CP AZS decydowały też tradycje autonomii poszczególnych sekcji sportowych w ramach struktur uczelnianych. Były one samorządne w zakresie spraw administracyjnych, sportowych i finansowych. W przypadku Centrali reguły te po prostu podniesiono szczebel wyżej…
Z reprezentacyjnych funkcji przyszło CP AZS wywiązywać się bardzo szybko poprzez wprowadzanie swych przedstawicieli np. do organów doradczych, komisji i komitetów merytorycznie związanych z uczelniami i sportem. Podobnie rzecz wyglądała na poziomie relacji zagranicznych. W 1923 r. Polska została członkiem Komisji Sportowej Międzynarodowej Konferencji Studentów (Confédération Internationale des Etudiants, CIE). Centrala przynosiła i inne korzyści. Na III zjeździe CP AZS w lutym 1925 r. podjęto próbę ujednolicenia statutów poszczególnych Związków tworząc statut o charakterze ramowym. Okazywało się to ważne nawet z punktu widzenia idei równości rywalizacji sportowej, tyczyła jej np. kwestia określenia statusu członka zwyczajnego AZS.
Choć trudno to rozstrzygnąć (bez wątpienia CP AZS przed największym wyzwaniem stanął dopiero w 1933 roku!), to wydaje się, że Centrala miała pewną rolę w fakcie, że już w latach dwudziestych XX wieku AZS uznawano za „najpoważniejszą organizację sportową w Polsce” a AZS Warszawa za „najpoważniejszy klub sportowy w Polsce”.
W 1924 AZS zrzeszał ponad 4 tys. członków! Wskaźnik ten cechowała tendencja zwyżkowa, bo sam AZS Warszawa w tym właśnie roku miał ich ok. 2 tys.
Przeczytaj „Sport co gryfa wart”.
Zobacz poczet Prezesów AZS na stronie azs.pl.
Fragment pochodzi z książki „Sport co gryfa wart. Akademicki Związek Sportowy (1908-2017)” napisanej przez Dariusza Słapka, Mirosława Szumiło i Halinę Hanusz, Wydawnictwo Uniwersytetu Mari Curie-Skłodowskiej, Lublin 2019.
Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe
