Helena Woynarowska była 27-krotną medalistką mistrzostw Polski, znakomitą zawodniczką AZS Warszawa, uprawiającą z sukcesami lekkoatletykę i koszykówkę. Była też pionierką hazeny i prężną działaczką sportową. Z reprezentacją koszykówki zajęła trzecie miejsce ME 1938 roku miejsce i tym samym zdobyła pierwszy raz w historii polskiego basketbola medal! A mimo to, jej losy były do tej pory słabo znane.
Woynarowska pozostawała w cieniu swej jeszcze znakomitszej klubowej przyjaciółki Haliny Konopackiej. Wielokrotnie uwieczniana na fotografii z naszą złotą dyskobolką, ale to Konopacka ściągała uwagę najpierw kibiców, działaczy, a dziś historyków sportu. W tym artykule będzie odwrotnie – przyjrzyjmy się zatem tej bohaterce drugiego planu i uzupełnijmy dotychczasowe braki w jej życiorysie.
Z jej datą urodzenia były kłopoty. Do chwili wydawania naszego „Dyskobola” w Wikipedii czy innych opracowaniach w miejscu daty urodzenia widnieje znaki zapytania lub zapiska: „data urodzin nieznana”.
W krótkiej, choć dobrze napisanej biografii na serwisie Salon 24 w artykule „Zapomniana Helena Woynarowska”, autor (Szpak 80) radzi: „do poznania jej daty urodzin pewnie wystarczy wizyta w archiwum jednej z warszawskich uczelni”. Słusznie! Mimo tego nie wszyscy posłuchali mądrej wskazówki i w wersji angielskiej Wikipedii, ktoś zaryzykował, podając rok urodzenia: 1907 r. Pudło! Woynarowska urodziła się bowiem 12 czerwca 1905 roku w Równem na Wołyniu. Dokumenty przechowywane w Archiwum Politechniki Warszawskiej podają dalsze informacje. Jej rodzice (Anna z d. Małachowska i Konstanty Woynarowski) znaleźli się na Wołyniu z powodu patriotycznej postawy. Wspierali polskich mieszkańców na Chełmszczyźnie. Pan Konstanty dostał zakaz osiedlania się w Królestwie Polskim, co równało się z faktycznym wygnaniem z centralnych ziem polskich.
Biedy w rodzinie jednak nie było i rok po urodzinach Helenki Woynarowscy wyjechali do Moskwy. Tam pan Konstanty został dyrektorem Leśno-Przemysłowego Towarzystwa. Po wybuchu I wojny car złagodził restrykcje wobec Polaków, wobec czego w 1916 r. 11-letnia Woynarowska zaczęła uczęszczać do ośmioklasowej Szkoły Komitetu Polskiego w Moskwie.
W 1918 r. zmarł jej ojciec, a ponadto wybuchła bolszewicka rewolucja, więc panna Helena wraz z mamą uciekły do odradzającej się ojczyzny – do Warszawy. Tu w szkole spółdzielczej Helena dokończyła naukę ośmioklasową. Uczyła się dobrze, szybko przyswajając sobie wiedzę z różnych przedmiotów. W życiu rodzinnym tak łatwo nie było i wszystko wskazuje na to, że niepełnoletnia jeszcze dziewczyna musiała wspomagać matkę.
W 1923 r. zdała maturę i postanowiła zostać studentką. Dostała się na Wydział Chemii PW. Na studiach z całą mocą rozwinęły się u młodej dziewczyny zainteresowania sportem. Zapewne w 1924 r. została zawodniczką AZS Warszawa. Gdy miała 20 lat wystartowała w MP w lekkoatletyce i od razy w kilku konkurencjach zabłysnęła. To wtedy poznała starszą o pięć lat Halinę Konopacką i obie usportowione panny stały się przyjaciółkami. Były otwarte na świat, znały języki obce, interesowały się sztuką. Obie były umuzykalnione: Halina grała na fortepianie, a Helena śpiewała mezzosopranem. Były blisko siebie podczas wyjazdów na zawody lekkoatletyczne. Do pamiętnika Woynarowskiej który jest w zbiorach MSiT, Konopacka wpisała się po zawodach w Szwecji w 1926 r. tymi słowami: „Dobrze by było, abyśmy mogły jeszcze cały kawał świata razem zwiedzić, jednocześnie godnie reprezentując barwy Polski”.
Ta przyjaźń chyba osłabła po 1928 r. Halina po zdobyciu złotego medalu olimpijskiego stała się gwiazdą i zaraz po tym wyszła za mąż. Teraz częściej wyjeżdżała u boku męża w jego podróż służbową, niż na zawody sportowe. Na początku lat trzydziestych Konopacka rozstała się z lekkoatletyką i AZS. Gwiazda z powodzeniem nadal grała w tenisa (ale już w WLTK), hobbystycznie uprawiała hippikę (w KS Rodzinie Sportowej, narciarstwo i sport automobilowy – indywidualnie). Tymczasem Woynarowska nadal był silnym punktem lekkoatletek, koszykarek i siatkarek AZS. Drogi obu koleżanek zdawały się rozchodzić.
Woynarowska utrzymywała formę sportową do 1938 r., kiedy to rozegrała ostatnie mecze koszykówki w barwach AZS i w reprezentacji narodowej. Ze sportem się jednak nie rozstała, bo została kierowniczką ekip polskich lekkoatletek. Ostatni raz szefowała polskiej reprezentacji w meczu Polska – Włochy, rozegranym we włoskim Bergamo 25 czerwca 1939 r. A za osiem tygodni wybuchła wojna, która sprawiła, że obie sportowe koleżanki, nigdy już się nie spotkały.
Konopacka wraz z mężem zdołała wyjechać z Polski (przy okazji, jak wiemy, ratując polskie złoto). Woynarowska została w okupowanej Warszawie. Wojnę przeżyła, lecz już pół roku po ustaniu wojny dopadł ją zły los. Zginęła w wypadku samochodowym w styczniu 1946 r.
Autor: Robert Gawkowski
Powyższy tekst powstał na kanwie artykułu dr hab. Roberta Gawkowskiego, zamieszczonego w najnowszym numerze Dyskobola [nr 2 (20) 2024] – magazynu Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie.
